مجله بیکران راه دریا

در زنجیره تأمین جهانی، زمان کلید کنترل هزینه‌هاست. هر دقیقه تأخیر در فرآیند حمل‌ونقل دریایی ممکن است به پرداخت هزینه‌های اضافه‌ای منجر شود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها «دموراژ» است. اگر در حوزه صادرات یا واردات فعالیت دارید، آشنایی کامل با مفهوم دموراژ و نحوه مدیریت آن، برای شما حیاتی است. در این مقاله با زبان ساده اما دقیق، به بررسی همه‌جانبه‌ی این مفهوم می‌پردازیم تا بتوانید از هزینه‌های پنهان و گاهی سنگین دموراژ جلوگیری کنید.

دموراژ چیست؟ تعریف ساده و دقیق

دموراژ (Demurrage) هزینه‌ای است که شرکت کشتیرانی از گیرنده یا فرستنده کالا مطالبه می‌کند، زمانی که کانتینر یا کشتی بیش از زمان مجاز در اسکله یا پایانه بندری باقی بماند. این هزینه نوعی جریمه بابت اشغال فضا و توقف عملیات محسوب می‌شود.

شرکت‌های کشتیرانی معمولاً برای هر کانتینر یک دوره مجاز رایگان (Free Time) در نظر می‌گیرند. این دوره می‌تواند بین ۳ تا ۷ روز کاری باشد، بسته به نوع قرارداد، بندر مقصد، و خط کشتیرانی. اگر کانتینر در این بازه تخلیه، ترخیص و خارج نشود، هزینه دموراژ به‌صورت روزانه و تصاعدی محاسبه می‌شود.

مثال ساده:

اگر شرکت شما یک کانتینر ۴۰ فوتی وارد کرده و Free Time آن ۵ روز باشد، اما به‌دلایل مختلف کانتینر به‌مدت ۱۰ روز در بندر بماند، باید برای ۵ روز اضافه، دموراژ پرداخت کنید.

تفاوت دموراژ با دیتنشن (Detention)

یکی از اشتباهات رایج، یکی‌انگاری دموراژ با دیتنشن است. هرچند هر دو شامل پرداخت جریمه به شرکت کشتیرانی می‌شوند، اما تفاوت مشخصی بین آن‌ها وجود دارد:

چه عواملی باعث پرداخت دموراژ می‌شوند؟

در عملیات بین‌المللی، تأخیر ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد که کنترل برخی از آن‌ها ساده نیست. رایج‌ترین عوامل شامل موارد زیر هستند:

۱. مشکلات گمرکی و اداری

مدارک ناقص، عدم هماهنگی با ترخیص‌کار یا ناهماهنگی با سیستم پنجره واحد گمرکی می‌تواند باعث توقف کالا در بندر شود.

۲. نبود وسایل حمل و بارگیری

کمبود کامیون، راننده یا جرثقیل در زمان مناسب، باعث انباشت کانتینر در اسکله می‌شود.

۳. شرایط ویژه در بندر

اعتصاب کارکنان بندر، شرایط آب‌وهوایی نامناسب یا ازدحام کشتی‌ها در زمان‌های پیک سال، از دیگر دلایل عمده هستند.

۴. بی‌برنامگی از سمت صاحب کالا

گاهی برنامه‌ریزی نادرست از سمت واردکننده یا صادرکننده، مثل ثبت دیرهنگام حواله‌ها، عدم تخصیص ارز، یا آماده نبودن انبار، به تأخیر منجر می‌شود.

ساختار هزینه‌های دموراژ چگونه است؟

هزینه دموراژ معمولاً به‌صورت تصاعدی محاسبه می‌شود. به‌این معنی که نرخ روزهای ابتدایی پایین‌تر است و هرچه کانتینر بیشتر در بندر بماند، نرخ افزایش می‌یابد.

نمونه جدول نرخ دموراژ:

نرخ‌ها بسته به شرکت کشتیرانی و قرارداد متفاوت‌اند. بهتر است قبل از بارگیری، شرایط قرارداد را به‌دقت بررسی کنید.

پیامدهای دموراژ برای صاحبان کالا

در ظاهر، دموراژ فقط یک جریمه مالی است. اما در واقع، اثرات آن می‌تواند بسیار عمیق‌تر باشد:

• افزایش هزینه نهایی واردات یا صادرات

• تأخیر در تحویل کالا به مشتری نهایی

• کاهش رقابت‌پذیری به‌دلیل بالا رفتن قیمت تمام‌شده

• ایجاد تنش و بی‌اعتمادی بین صاحب کالا و مشتری یا تأمین‌کننده

نقش شرکت فورواردری در کنترل دموراژ

شرکت‌های فورواردری حرفه‌ای نقش کلیدی در کاهش احتمال بروز دموراژ ایفا می‌کنند. این شرکت‌ها:

• فرآیند رزرو کشتی و تحویل بار را مدیریت می‌کنند

• با خطوط کشتیرانی در تماس مستقیم هستند و اطلاع دقیق از Free Time و شرایط قرارداد دارند

• عملیات حمل و ترخیص را به‌صورت هماهنگ و یکپارچه انجام می‌دهند

• در صورت بروز تأخیر، مذاکره با کشتیرانی برای تمدید Free Time را انجام می‌دهند

چطور از پرداخت دموراژ جلوگیری کنیم؟ راهکارهای عملی

۱. استفاده از خدمات فورواردری حرفه‌ای

با واگذاری عملیات به شرکت فورواردری با تجربه، مراحل از ابتدا تا انتها تحت نظارت قرار می‌گیرد.

۲. تهیه چک‌لیست مستندات پیش از ورود کشتی

همه مدارک لازم از جمله قبض انبار، بارنامه، گواهی مبدأ، فاکتور تجاری و… باید آماده باشد تا به محض ورود کالا، ترخیص آغاز شود.

۳. پیگیری روزانه وضعیت کانتینر

با رهگیری دائم و ارتباط با اپراتور بندر، می‌توان از ازدست‌رفتن Free Time جلوگیری کرد.

۴. برنامه‌ریزی برای حمل زمینی پیش از رسیدن کالا

هماهنگی با ناوگان حمل داخلی باید همزمان با عملیات دریایی صورت گیرد.

۵. انتخاب زمان مناسب برای واردات

در زمان‌های پیک کاری مثل ماه‌های منتهی به نوروز یا پاییز، حجم عملیات بندری بالا می‌رود و احتمال تأخیر بیشتر است.

سناریو واقعی: هزینه دموراژ برای یک واردکننده ایرانی

فرض کنید یک واردکننده ایرانی، یک کانتینر لوازم خانگی از چین وارد کرده است. کشتی در بندر شهید رجایی پهلو می‌گیرد و Free Time تعیین‌شده ۷ روز است. به‌دلیل تأخیر در تأمین ارز و ترخیص کالا، کانتینر ۱۵ روز در بندر می‌ماند. طبق نرخ‌های معمول:

• هزینه روز ۸ تا ۱۲ = ۵ روز × ۸۰ دلار = ۴۰۰ دلار

• هزینه روز ۱۳ تا ۱۵ = ۳ روز × ۱۲۰ دلار = ۳۶۰ دلار

• مجموع دموراژ = ۷۶۰ دلار برای یک کانتینر

اگر شرکت فورواردری، مدارک را پیشاپیش آماده و حمل را به‌موقع هماهنگ کرده بود، این هزینه صفر می‌شد.

دموراژ فقط یک واژه فنی در حوزه حمل‌ونقل نیست؛ یک هزینه واقعی و قابل‌توجه است که مستقیماً روی سود و زیان کسب‌وکارها تأثیر می‌گذارد. آگاهی، برنامه‌ریزی و همکاری با فوروادرهای حرفه‌ای، کلید اصلی در کاهش این نوع هزینه‌هاست. اگر در زمینه صادرات یا واردات فعالیت می‌کنید، مدیریت دموراژ نباید در لیست اولویت‌های پایین شما باشد — بلکه باید در مرکز توجه قرار گیرد.