مجله بیکران راه دریا

صنعت حمل‌ونقل دریایی یکی از حیاتی‌ترین ارکان تجارت جهانی است. اما یکی از چالش‌های همیشگی در این صنعت، هزینه‌هایی به نام دموراژ است؛ هزینه‌هایی که ممکن است به دلیل تأخیر در تخلیه یا بارگیری کشتی‌ها، ضررهای مالی قابل‌توجهی برای شرکت‌های کشتیرانی و صاحبان بار ایجاد کند. با پیشرفت سریع فناوری، این سؤال به‌طور جدی مطرح است: آیا می‌توان با کمک فناوری‌های نوین، میزان دموراژ را کاهش داد یا حتی از بین برد؟

در این مقاله، به بررسی دقیق مفهوم دموراژ، علل اصلی آن، تأثیرات منفی‌اش بر عملیات دریایی و روش‌هایی می‌پردازیم که فناوری‌های نوین مانند اینترنت اشیا (IoT)، هوش مصنوعی (AI)، بلاکچین، رباتیک و سامانه‌های هوشمند لجستیک می‌توانند برای حل این معضل به کار گرفته شوند.

دموراژ چیست و چرا باید آن را جدی گرفت؟

تعریف دموراژ

دموراژ هزینه‌ای است که در صورت تأخیر بیش از مدت‌زمان تعیین‌شده برای تخلیه یا بارگیری کشتی، از سوی صاحب بار به مالک کشتی پرداخت می‌شود. این هزینه به‌نوعی جریمه محسوب می‌شود و در قراردادهای چارتر یا اجاره کشتی درج می‌گردد.

تأثیرات منفی دموراژ

• افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل

• اختلال در زنجیره تأمین

• کاهش اعتبار شرکت‌های لجستیکی

• تأخیر در تحویل کالا به مقصد

• ازدحام در بنادر و کاهش بهره‌وری

عوامل ایجاد دموراژ

۱. ضعف در هماهنگی زمانی

عدم تطابق بین زمان ورود کشتی و آمادگی بندر یا انبار برای تخلیه کالا، یکی از مهم‌ترین عوامل تأخیر است.

۲. کمبود تجهیزات بندری

نبود جرثقیل، نیروی انسانی یا وسایل حمل‌ونقل مناسب می‌تواند زمان تخلیه را افزایش دهد.

۳. تأخیر در ترخیص گمرکی

فرآیندهای پیچیده و کُند گمرکی یکی دیگر از دلایل رایج دموراژ است.

۴. مشکلات آب‌وهوایی یا شرایط اضطراری

طوفان، گردباد، تحریم یا بحران‌های ژئوپلیتیک هم می‌توانند عملیات بندری را مختل کنند.

نقش فناوری‌های نوین در کاهش دموراژ

اینترنت اشیا (IoT)

IoT به بنادر امکان می‌دهد وضعیت تجهیزات، محل کشتی‌ها و سطح فعالیت‌ها را در لحظه رصد کنند.
مثال: حسگرهایی که بر روی جرثقیل‌های بندری نصب می‌شوند، می‌توانند در صورت اختلال، هشدار دهند تا از توقف‌های طولانی جلوگیری شود.

هوش مصنوعی و یادگیری ماشین

AI می‌تواند با تحلیل داده‌های تاریخی و فعلی، زمان‌بندی دقیق تخلیه و بارگیری را پیشنهاد دهد.
نتیجه: بنادر می‌توانند منابع خود را بهینه تخصیص دهند و از ترافیک و تأخیر جلوگیری کنند.

بلاکچین

سیستم‌های بلاکچینی شفافیت در قراردادها، زمان ورود و خروج کشتی، و اثبات زمان تحویل را فراهم می‌کنند. این شفافیت می‌تواند اختلافات بر سر دموراژ را به حداقل برساند.

سامانه‌های مدیریت لجستیک یکپارچه

استفاده از ERP و WMS (سیستم مدیریت انبار) می‌تواند به هم‌زمان‌سازی داده‌ها بین بندر، انبار، شرکت حمل‌ونقل و گمرک کمک کند.

رباتیک و اتوماسیون

استفاده از ربات‌های تخلیه و بارگیری، علاوه بر افزایش سرعت، باعث کاهش خطای انسانی و توقف‌های ناشی از خستگی نیروی کار می‌شود.

مثال‌های واقعی از کاربرد فناوری برای کاهش دموراژ

بندر روتردام

یکی از پیشرفته‌ترین بنادر دنیا، روتردام از سیستم‌های AI برای پیش‌بینی ورود کشتی‌ها و تخصیص اسکله استفاده می‌کند. این بندر توانسته میانگین زمان توقف کشتی‌ها را به کمتر از ۱۰ ساعت کاهش دهد.

بندر سنگاپور

با اجرای سیستم‌های هوشمند مدیریت بار و سیستم‌های گمرک دیجیتال، میزان دموراژ در این بندر در پنج سال گذشته بیش از ۴۰٪ کاهش یافته است.

مزایای کاهش دموراژ با فناوری

• کاهش هزینه‌های عملیاتی برای شرکت‌های کشتیرانی

• بهبود رضایت مشتریان و شرکای تجاری

• افزایش ظرفیت عملیاتی بنادر

• بهبود دقت و سرعت در تحویل کالا

• کاهش آلاینده‌ها به دلیل کاهش مدت‌زمان روشن بودن موتور کشتی در اسکله

چالش‌های پیاده‌سازی فناوری

هزینه اولیه بالا

پیاده‌سازی فناوری‌های پیشرفته، به سرمایه‌گذاری اولیه بالا نیاز دارد که برخی شرکت‌ها ممکن است توان آن را نداشته باشند.

مقاومت در برابر تغییر

کارکنان سنتی و مدیران محافظه‌کار ممکن است در برابر پذیرش فناوری جدید مقاومت کنند.

نیاز به زیرساخت دیجیتال

برخی بنادر جهان هنوز به زیرساخت‌های لازم برای اجرای IoT یا بلاکچین دسترسی ندارند.

دموراژ سالانه میلیاردها دلار به صنعت حمل‌ونقل دریایی ضرر می‌زند. اما فناوری‌های نوین به‌عنوان یک راه‌حل کارآمد، می‌توانند زمان‌های توقف را کاهش داده و بهره‌وری بنادر و کشتی‌ها را افزایش دهند. با سرمایه‌گذاری در فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیا، هوش مصنوعی، رباتیک و بلاکچین، شرکت‌ها می‌توانند نه‌تنها از هزینه‌های دموراژ بکاهند، بلکه جایگاه رقابتی خود را در بازار بین‌المللی تثبیت کنند. آینده‌ی لجستیک دریایی به وضوح وابسته به نوآوری است — و اکنون بهترین زمان برای حرکت به سوی آن است.