در دنیای تجارت، گاهی اوقات بدترین اتفاق، آسیب دیدن کالا یا پرداخت دموراژ نیست. بدترین اتفاق، زمانی است که گیرنده کالا ناپدید می‌شود. خریدار ورشکست شده، از پرداخت وجه امتناع می‌کند، یا به دلیل مغایرت کالا با سفارش، از تحویل گرفتن آن سر باز می‌زند.
در این لحظه، یک کانتینر مهر و موم شده، حاوی کالاهای شما، در بندری هزاران کیلومتر دورتر از خانه، به یک “محموله رها شده” (Abandoned Cargo) تبدیل می‌شود. این کانتینر، مانند یک بمب ساعتی مالی شروع به تیک تاک می‌کند و هزینه‌های دموراژ، دیتنشن و انبارداری آن به صورت روزانه و تصاعدی انباشته می‌شود.
سوال حیاتی این است: چه کسی مسئول پرداخت این هزینه‌هاست؟ خریدار که ناپدید شده؟ یا شما به عنوان فرستنده؟ درک این سناریوی کابوس‌وار، برای هر صادرکننده و فورواردری حیاتی است.
چرا یک محموله رها می‌شود؟
این فاجعه لجستیکی می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد:
- ورشکستگی خریدار: گیرنده کالا در فاصله زمانی بین حرکت کشتی و رسیدن آن، ورشکست شده و دیگر وجود خارجی برای تحویل گرفتن کالا ندارد.
- اختلاف تجاری (Dispute): خریدار ادعا می‌کند کالای دریافتی با مشخصات سفارش مطابقت ندارد و از ترخیص آن امتناع می‌کند.
- ناتوانی در پرداخت: خریدار به دلیل مشکلات نقدینگی یا تغییر قوانین ارزی، قادر به پرداخت وجه کالا (در روش‌های D/P) یا هزینه‌های گمرکی نیست.
- کالای غیرقانونی یا ممنوعه: گاهی گیرنده کالا سعی در واردات کالای ممنوعه داشته و پس از اطلاع از لو رفتن محموله، خود را پنهان می‌کند.
- فوت خریدار: در کسب‌وکارهای کوچکتر، فوت مالک می‌تواند منجر به بلاتکلیفی کامل محموله شود.
چه کسی مسئول نهایی هزینه‌هاست؟ (نکته تکان‌دهنده)
اینجا جایی است که قانون حمل‌ونقل دریایی، چهره سخت خود را نشان می‌دهد.
واقعیت تلخ: بر اساس اکثر قراردادهای بارنامه (Bill of Lading)، مسئولیت نهایی پرداخت تمام هزینه‌های حمل، دموراژ، انبارداری و حتی بازگرداندن یا معدوم کردن کالا، با “فرستنده” (Shipper) اصلی است.
بسیاری از صادرکنندگان به اشتباه تصور می‌کنند که با ارسال کالا بر اساس اینکوترمزهای FOB یا CFR، مسئولیت آن‌ها در بندر مبدأ تمام شده است. اما این فقط در مورد هزینه حمل اصلی صادق است. قرارداد شما با خط کشتیرانی (بارنامه)، یک قرارداد جداگانه است که شما را به عنوان فرستنده، متعهد می‌کند که در صورت عدم پرداخت هزینه‌ها توسط گیرنده، شما آن‌ها را تقبل کنید.
خط کشتیرانی، کانتینر خود را می‌خواهد. بندر، فضای خود را می‌خواهد. آن‌ها به سراغ در دسترس‌ترین طرف قرارداد، یعنی شما (فرستنده) و فورواردرتان خواهند آمد.
فرآیند دردناک مدیریت یک محموله رها شده
وقتی مشخص شد که گیرنده کالا را تحویل نخواهد گرفت، شما به عنوان صادرکننده (یا فورواردر شما) با چند گزینه بسیار بد مواجه هستید:
- گزینه ۱: بازگرداندن کالا (Re-Export):
- شما باید هزینه کامل کرایه حمل دریایی برای بازگرداندن کانتینر به مبدأ را بپردازید. علاوه بر آن، باید تمام هزینه‌های دموراژ و انبارداری انباشته شده در بندر مقصد را نیز تسویه کنید. این گزینه اغلب از ارزش خود کالا گران‌تر تمام می‌شود.
- گزینه ۲: پیدا کردن خریدار جدید (Re-Sale):
- شما باید به سرعت یک خریدار جدید در همان کشور یا یک کشور نزدیک پیدا کنید. این کار نیازمند فرآیندهای پیچیده گمرکی برای “تغییر مقصد” (Diversion) و اصلاح اسناد است و باز هم شما مسئول تمام هزینه‌های دموراژ تا آن لحظه هستید.
- گزینه ۳: معدوم کردن کالا (Disposal/Destruction):
- گاهی اوقات، معدوم کردن کالا در بندر مقصد، ارزان‌تر از بازگرداندن آن تمام می‌شود. اما این کار نیز رایگان نیست! شما باید هزینه‌های سنگین معدوم‌سازی و نظارت گمرکی، به اضافه تمام هزینه‌های دموراژ تا آن روز را بپردازید.
- گزینه ۴: حراج توسط گمرک یا خط کشتیرانی (Auction):
- اگر شما هیچ اقدامی نکنید، در نهایت پس از گذشت ماه‌ها، خط کشتیرانی یا گمرک، کالا را برای جبران بخشی از هزینه‌های خود به حراج می‌گذارد.
- تله: مبلغ حاصل از حراج، تقریباً همیشه بسیار کمتر از هزینه‌های انباشته شده دموراژ و انبارداری است. خط کشتیرانی همچنان حق دارد مابه‌التفاوت این هزینه را از شما (فرستنده) به صورت قانونی مطالبه کند.
چگونه فورواردرها در این میان گرفتار می‌شوند؟
این سناریو برای فورواردرها نیز یک کابوس است.
- اگر فورواردر به خط کشتیرانی اعتبار داده باشد، خط کشتیرانی مستقیماً به سراغ فورواردر رفته و تمام هزینه‌ها را از او مطالبه می‌کند.
- سپس فورواردر باید در یک نبرد حقوقی فرسایشی، این هزینه‌ها را از شما (صادرکننده) پس بگیرد.
- این وضعیت، ریشه بسیاری از اختلافات و ورشکستگی‌ها در صنعت فورواردری است.
استراتژی‌های پیشگیری: چگونه از این کابوس دوری کنیم؟
- ۱. اعتبارسنجی دقیق خریدار: قبل از ارسال کالا، از توانایی مالی و اعتبار خریدار خود اطمینان کامل حاصل کنید.
- ۲. استفاده از روش‌های پرداخت امن: تا جای ممکن از پیش‌پرداخت یا اعتبار اسنادی غیرقابل برگشت (Irrevocable L/C) استفاده کنید. این روش‌ها تضمین می‌کنند که قبل از گرفتار شدن در این وضعیت، حداقل بخشی از پول خود را دریافت کرده‌اید.
- ۳. عدم ارسال اسناد اصلی قبل از تسویه: هرگز اسناد مالکیت (بارنامه اصلی) را قبل از اطمینان از پرداخت، برای خریدار ارسال نکنید.
- ۴. داشتن بیمه اعتبار صادراتی: این یک بیمه تخصصی است که ریسک عدم پرداخت توسط خریدار به دلایلی مانند ورشکستگی یا ریسک‌های سیاسی را پوشش می‌دهد.
- ۵. اقدام سریع: در صورت بروز اولین نشانه‌های مشکل از سوی خریدار، منتظر نمانید. بلافاصله با فورواردر و خط کشتیرانی تماس گرفته و گزینه‌های خود را بررسی کنید. هر روز تأخیر، هزینه‌های شما را به صورت تصاعدی افزایش می‌دهد.
محموله رها شده، یکی از پرریسک‌ترین و پیچیده‌ترین مشکلاتی است که یک صادرکننده می‌تواند با آن مواجه شود. این سناریو به ما یادآوری می‌کند که در تجارت بین‌الملل، قرارداد بارنامه، یک تعهد حقوقی بسیار جدی است و مسئولیت شما به عنوان “فرستنده”، فراتر از آن چیزی است که تصور می‌کنید.
دیدگاهتان را بنویسید