تصور کنید محموله سالم شما پس از یک سفر طولانی به بندر مقصد رسیده است. شما خوشحالید و برای ترخیص آن آماده میشوید. اما نماینده شرکت کشتیرانی به شما اطلاع میدهد که نمیتوانید کالای خود را تحویل بگیرید. در واقع، برای آزادسازی آن، باید یک وثیقه سنگین به ارزش دهها هزار دلار بپردازید!
شما با تعجب میپرسید چرا؟ پاسخ شما را شوکه میکند: “چون در میانه اقیانوس، کشتی دچار آتشسوزی شد و برای نجات کل کشتی و محمولههای دیگر، مجبور شدیم چندین کانتینر (متعلق به دیگران) را به دریا بیندازیم. حالا شما باید در هزینه این خسارت عمدی، شریک شوید.”
به دنیای عجیب، ترسناک و کاملاً واقعی “زیان همگانی” (General Average) خوش آمدید. قانونی که از عصر کشتیهای بادبانی به جا مانده و هنوز هم در قرن ۲۱، قدرت فلج کردن تجارت شما را دارد.
زیان همگانی چیست؟ قانونی از دل طوفان
اصل این قانون بسیار قدیمی اما منطقی است. تصور کنید یک کشتی در حال غرق شدن است. کاپیتان برای سبک کردن کشتی و نجات جان خدمه و بخش اعظم بار، دستور میدهد که سنگینترین محمولهها به دریا ریخته شوند. این یک “فداکاری عمومی و داوطلبانه” (General Sacrifice) است که برای “منفعت همگانی” (نجات کل سفر) انجام میشود.
قانون زیان همگانی میگوید: “وقتی یک فداکاری داوطلبانه و منطقی برای نجات کل یک سفر دریایی از یک خطر واقعی انجام میشود، تمام طرفهایی که از این فداکاری نفع بردهاند (یعنی مالک کشتی و صاحبان تمام کالاهایی که نجات پیدا کردهاند)، باید به نسبت ارزش دارایی خود، در جبران خسارت طرفی که داراییاش فدا شده، شریک شوند.”
به زبان ساده، همه برای یکی، یکی برای همه. شما برای کالای دیگری خسارت میدهید تا کالای شما و دیگران نجات پیدا کند.
چه زمانی “زیان همگانی” اعلام میشود؟
این اتفاق فقط در شرایط فاجعهبار و اضطراری رخ میدهد، مانند:
- آتشسوزی بزرگ در کشتی: که برای مهار آن، به بخشهایی از کشتی یا کالاها آب زیادی پاشیده شده و آنها را خراب کردهاند.
- به گل نشستن کشتی: که برای شناور کردن مجدد آن، نیاز به استخدام یدککشهای بسیار گرانقیمت یا سبک کردن وزن کشتی با انداختن بار به دریا بوده است.
- حمله دزدان دریایی یا خطرات جنگی: که منجر به پرداخت باج یا فدا کردن بخشی از کالا شده است.
- خرابی عمده ماشینآلات در طوفان.
کابوس واردکنندگان: فرآیند اعلام و آزادسازی کالا
وقتی کاپیتان یا مالک کشتی “زیان همگانی” اعلام میکند، یک فرآیند طولانی و پیچیده آغاز میشود که کابوس هر واردکنندهای است.
- انتصاب کارشناس تسویه (General Average Adjuster): یک شرکت مستقل و بیطرف به عنوان کارشناس تسویه منصوب میشود. وظیفه این شرکت، محاسبه دقیق تمام خسارتها و ارزش تمام داراییهای نجاتیافته است. این فرآیند میتواند ماهها یا حتی سالها طول بکشد.
- گروگانگیری قانونی کالا: از لحظه اعلام زیان همگانی، کالای شما در بندر مقصد به صورت قانونی “گروگان” گرفته میشود. شرکت کشتیرانی تا زمانی که شما تعهدات خود را انجام ندهید، اجازه تحویل آن را به شما نمیدهد. اینجاست که شمارشگر دموراژ میتواند بیرحمانه فعال شود.
- ارائه وثیقه (General Average Security): برای آزادسازی کالای خود، شما باید دو کار انجام دهید:
- امضای اوراق زیان همگانی (General Average Bond): یک سند قانونی که در آن متعهد میشوید سهم خود از خسارت را، هر زمان که محاسبه شد، پرداخت کنید.
- ارائه ضمانتنامه مالی (General Average Guarantee): این بخش دردناک ماجراست. شما باید یک ضمانت مالی معتبر ارائه دهید. این ضمانت معمولاً به دو صورت است:
- سپرده نقدی (Cash Deposit): شما باید درصد قابل توجهی از ارزش کالای خود را (مثلاً ۱۰ تا ۲۰ درصد) به صورت نقد به حساب کارشناس تسویه واریز کنید. این پول برای سالها بلوکه خواهد ماند.
- ضمانتنامه شرکت بیمه (Insurance Guarantee): که بهترین راه است و در ادامه توضیح داده میشود.
نتیجه؟ اگر بیمه نداشته باشید، نه تنها باید یک مبلغ هنگفت را به صورت نقد بپردازید، بلکه در تمام طول مدت رسیدگی به پرونده، با استرس، عدم قطعیت و هزینههای جانبی دیگر دست و پنجه نرم خواهید کرد.
سپر دفاعی شما: نقش حیاتی بیمه باربری
حالا به نقش فرشته نجات در این داستان ترسناک میرسیم: بیمه باربری (Cargo Insurance).
خبر خوب این است که تمام بیمهنامههای استاندارد باربری، حتی سادهترین آنها یعنی کلوز C، به طور کامل هزینههای ناشی از “زیان همگانی” را پوشش میدهند.
وقتی شما بیمه باربری دارید، فرآیند به شکل زیر تغییر میکند:
- به محض اطلاع از اعلام زیان همگانی، شما موضوع را به شرکت بیمه خود گزارش میدهید.
- شرکت بیمه شما، به جای شما، ضمانتنامه مالی لازم را مستقیماً برای کارشناس تسویه صادر میکند.
- با ارائه این ضمانتنامه، کالای شما به سرعت آزاد شده و شما میتوانید آن را ترخیص کنید و از پرداخت دموراژ جلوگیری نمایید.
- از این به بعد، شرکت بیمه به عنوان وکیل و نماینده شما، تمام فرآیندهای پیچیده و طولانی مذاکره و پرداخت نهایی سهم شما را با کارشناس تسویه انجام میدهد و شما از این کابوس خلاص میشوید.
بیمه، فقط برای کالای شما نیست!
زیان همگانی یک ریسک نادر اما واقعی و ویرانگر در حمل دریایی است. این قانون به ما یادآوری میکند که در یک کشتی، سرنوشت همه به هم گره خورده است. شما نمیتوانید از وقوع طوفان یا آتشسوزی جلوگیری کنید، اما میتوانید به طور کامل از خود در برابر پیامدهای مالی آن محافظت نمایید.
داشتن یک بیمهنامه باربری معتبر، فقط برای محافظت از کالای شما در برابر آسیبدیدگی نیست؛ بلکه برای محافظت از شما در برابر پرداخت هزینه خسارت کالاهای دیگران نیز هست. هزینه ناچیز یک بیمهنامه، بهای آرامش خاطر شما در برابر یکی از عجیبترین و قدیمیترین ریسکهای تجارت جهانی است.
دیدگاهتان را بنویسید