مجله بیکران راه دریا

برای هر واردکننده‌ای، ساختمان گمرک و فرآیندهای آن، یک جعبه سیاه و پر از اضطراب است. این مرحله، جایی است که سرنوشت یک محموله مشخص می‌شود و کوچکترین اشتباه یا تأخیر می‌تواند به سرعت به هزینه‌های سنگین دموراژ و انبارداری منجر شود. اما فرآیند گمرکی، یک مسیر اتفاقی و غیرقابل پیش‌بینی نیست؛ بلکه یک سیستم مبتنی بر قوانین و مراحل مشخص است.

درک این مراحل، به شما قدرت می‌دهد تا فرآیند را مدیریت کنید، گلوگاه‌ها را پیش‌بینی کرده و با آمادگی کامل، کالای خود را در سریع‌ترین زمان ممکن از این خوان هفتم عبور دهید. این راهنما، نقشه کامل این مسیر پیچیده را پیش روی شما قرار می‌دهد.

فاز اول: زیرساخت کار – اقدامات حیاتی پیش از اظهار

جنگ واقعی برای ترخیص سریع، مدت‌ها قبل از رسیدن کشتی به بندر آغاز می‌شود. آماده‌سازی دقیق در این فاز، شانس شما را برای یک ترخیص روان به شدت افزایش می‌دهد.

• ۱. ثبت اطلاعات در سامانه جامع تجارت و EPL:
  • سامانه جامع تجارت: این سامانه، پنجره واحد تجارت فرامرزی ایران است. اطلاعات اولیه خرید شما، ثبت سفارش (برای کالاهای مشمول) و منشأ ارز در این سیستم ثبت می‌شود.
  • EPL (Electronic Packing List): قبل از هر کاری، جزئیات دقیق محموله شما باید در سامانه EPL (لیست عدل‌بندی الکترونیکی) ثبت شود. این اولین گام رسمی برای شناساندن کالای شما به سیستم‌های نظارتی کشور است. بدون کد EPL، عملاً هیچ کاری نمی‌توانید انجام دهید.
• ۲. آماده‌سازی بی‌نقص اسناد اصلی:
  • شما باید مجموعه کامل اسناد حمل را در اختیار داشته باشید: بارنامه (B/L)، فاکتور تجاری (Invoice)، لیست بسته‌بندی (Packing List) و گواهی مبدأ (Certificate of Origin). اطمینان حاصل کنید که اطلاعات در تمام این اسناد، کلمه به کلمه با یکدیگر و با اطلاعات ثبت شده در EPL مطابقت دارند.

فاز دوم: قلب فرآیند – ثبت اظهارنامه و دریافت کوتاژ

با رسیدن کشتی به بندر و دریافت اسناد نهایی، فرآیند رسمی گمرکی آغاز می‌شود.

• ۳. ثبت اظهارنامه واردات (Import Declaration):
  • در این مرحله، ترخیص‌کار شما با استفاده از اسناد و اطلاعات شما، فرم آنلاین اظهارنامه واردات را در سامانه گمرک (E-Customs) تکمیل می‌کند. این فرم شامل تمام جزئیات کالا از جمله کد تعرفه (HS Code)، ارزش، وزن، تعداد و کشور سازنده است. این کار به منزله معرفی رسمی کالای شما به گمرک برای شروع فرآیند ارزیابی است.
• ۴. دریافت شماره کوتاژ (Kotaj Number):
  • پس از ثبت موفقیت‌آمیز اظهارنامه، سیستم به صورت خودکار یک شماره شناسایی منحصربه‌فرد به اظهارنامه شما اختصاص می‌دهد که به آن “شماره کوتاژ” می‌گویند. این شماره، کد رهگیری پرونده شما در تمام مراحل بعدی فرآیند گمرکی است. از این لحظه، محموله شما به طور رسمی در جریان پروسه ترخیص قرار گرفته است.

فاز سوم: لحظه حقیقت – مسیرهای گمرکی (سبز، زرد، قرمز)

پس از دریافت کوتاژ، سامانه هوشمند گمرک بر اساس پارامترهای مدیریت ریسک، یکی از سه مسیر زیر را برای پرونده شما تعیین می‌کند. این مسیر، سرنوشت سرعت ترخیص کالای شما را مشخص می‌کند.

مسیر سبز (Green Lane): مسیر سریع

• این یعنی چه؟ این بهترین حالت ممکن است. گمرک به شما، کالای شما و اسناد شما اعتماد کامل دارد. کالا نیاز به هیچ‌گونه بازرسی فیزیکی یا بررسی اسناد توسط کارشناس ندارد.
• دلایل انتخاب: سابقه خوب و خوش‌حسابی واردکننده (فعال اقتصادی برگزیده – AEO)، نوع کالا (کالاهای کم‌ریسک)، بی‌نقص بودن اسناد و اظهارنامه.
• نتیجه: شما مستقیماً به مرحله پرداخت وجوه گمرکی رفته و در صورت نداشتن نیاز به مجوزهای دیگر، کالا در سریع‌ترین زمان ممکن (گاهی کمتر از یک روز) ترخیص می‌شود.

مسیر زرد (Yellow Lane): مسیر بررسی اسناد

• این یعنی چه؟ در این حالت، نیازی به بازرسی فیزیکی کالا (باز کردن کانتینر) نیست، اما یک کارشناس گمرک باید اسناد شما (بارنامه، فاکتور و…) را با اطلاعات اظهار شده مطابقت دهد.
• دلایل انتخاب: برخی مغایرت‌های جزئی در اسناد، واردکنندگان جدید که هنوز سابقه اعتباری ندارند، یا انتخاب به صورت تصادفی توسط سیستم.
• نتیجه: فرآیند از مسیر سبز کندتر است. اگر کارشناس هیچ مغایرتی پیدا نکند، پرونده را تأیید کرده و به مرحله پرداخت می‌رود. اما اگر سوالی داشته باشد یا نقصی در اسناد پیدا کند، می‌تواند پرونده را متوقف کرده و از شما توضیحات یا مدارک تکمیلی بخواهد.

 

مسیر قرمز (Red Lane): مسیر بازرسی کامل

 

• این یعنی چه؟ این کندترین و سخت‌گیرانه‌ترین مسیر است. در این حالت، محموله شما هم از لحاظ اسنادی و هم به صورت فیزیکی به طور کامل بازرسی می‌شود.
• دلایل انتخاب: کالاهای پرخطر (مانند مواد شیمیایی یا برخی مواد غذایی)، مغایرت‌های عمده در اسناد، اطلاعات ناقص، سابقه ضعیف واردکننده یا انتخاب به صورت تصادفی برای بازرسی‌های دقیق.
• نتیجه: ارزیاب گمرک باید به محل نگهداری کانتینر مراجعه کرده، پلمپ را فک کند، کانتینر را باز کرده و محتویات آن را با لیست بسته‌بندی و فاکتور مقایسه نماید. این فرآیند بسیار زمان‌بر است و اصلی‌ترین دلیل بروز تأخیرهای طولانی و دموراژ در گمرک است.

فاز چهارم: مراحل نهایی – از پرداخت تا خروج

پس از عبور موفقیت‌آمیز از یکی از سه مسیر بالا، به مراحل پایانی نزدیک می‌شوید.

• ۵. اخذ مجوزهای لازم (سازمان‌های همجوار):
  • بسیاری از کالاها علاوه بر تأیید گمرک، نیازمند دریافت مجوز از سازمان‌های دیگری هستند (مانند وزارت بهداشت برای کالا‌های آرایشی-بهداشتی، سازمان ملی استاندارد برای بسیاری از لوازم خانگی و صنعتی، وزارت ارشاد برای کتاب و محصولات فرهنگی و…). فرآیند اخذ این مجوزها اغلب به موازات کار گمرک انجام می‌شود و خود می‌تواند یک گلوگاه زمان‌بر باشد.
• ۶. پرداخت هزینه‌ها و دریافت پروانه سبز:
  • پس از تأیید نهایی توسط کارشناس گمرک و دریافت تمام مجوزهای لازم، مبلغ نهایی حقوق و عوارض ورودی مشخص می‌شود. شما باید این مبلغ را به صورت آنلاین پرداخت کنید. پس از تأیید پرداخت، سند نهایی ترخیص کالا، یعنی “پروانه سبز گمرکی”، برای شما صادر می‌شود.
• ۷. خروج از گمرک:
  • شما با در دست داشتن پروانه سبز گمرکی و همچنین “ترخیصیه و دستور تحویل (Delivery Order)” که از شرکت حمل دریافت کرده‌اید، می‌توانید برای خارج کردن کالا اقدام کنید. شرکت حمل داخلی (کامیون) با این اسناد وارد بندر شده، کانتینر را تحویل گرفته و به سمت انبار شما حرکت می‌کند.

ترخیص سریع، محصول دقت و آمادگی است

فرآیند ترخیص کالا در گمرک، اگرچه پر از جزئیات و مراحل اداری است، اما یک فرآیند منطقی است. کلید موفقیت در این مسیر، آماده‌سازی بی‌نقص اسناد، صداقت در اظهار، انتخاب یک ترخیص‌کار حرفه‌ای و پیگیر، و ساختن یک سابقه اعتباری خوب به عنوان یک تاجر قانون‌مند است. هر دقیقه‌ای که شما قبل از رسیدن کالا، صرف آماده‌سازی و بررسی مجدد می‌کنید، سرمایه‌گذاری مستقیمی است که در مقصد، شما را از پرداخت هزینه‌های سنگین دموراژ نجات خواهد داد.