مجله بیکران راه دریا

وقتی شما یک محموله دریایی را رزرو می‌کنید، چه چیزی را رزرو کرده‌اید؟ فقط “فضا” روی یک کشتی؟ یا یک “جعبه فلزی” به اضافه فضا؟ پاسخ به این سوال، کلید درک دو استراتژی بنیادین در حمل‌ونقل کانتینری است: COC و SOC.

برای ۹۹٪ از حمل‌های استاندارد، شما به صورت پیش‌فرض از گزینه COC (Carrier Owned Container) استفاده می‌کنید؛ یعنی کانتینری را از خود خط کشتیرانی “اجاره” می‌کنید. اما حرفه‌ای‌های دنیای لجستیک، در شرایط خاص، از یک ابزار قدرتمندتر به نام SOC (Shipper Owned Container) استفاده می‌کنند.

درک این تفاوت، یک دانش تخصصی و استراتژیک است. این انتخاب می‌تواند تفاوت بین یک عملیات روان و یک کابوس پر از هزینه دیتنشن را رقم بزند. این راهنما به شما نشان می‌دهد که “مالکیت جعبه” چگونه می‌تواند بزرگترین برگ برنده شما باشد.

COC (Carrier Owned Container): گزینه پیش‌فرض و راحت

این همان روشی است که همه ما می‌شناسیم.

• فرآیند: شما به فورواردر خود می‌گویید که یک کانتینر ۴۰ فوت از چین می‌خواهید. فورواردر شما با خط کشتیرانی (مثلاً Maersk) هماهنگ می‌کند. خط کشتیرانی یک کانتینر خالی از دپوی خود در اختیار فروشنده شما قرار می‌دهد، کالا بارگیری می‌شود و به سمت شما می‌آید.
• مزایا:
  • راحتی و سادگی: تمام فرآیند به صورت استاندارد توسط فورواردر و خط کشتیرانی مدیریت می‌شود. شما درگیر پیدا کردن یا مدیریت کانتینر نمی‌شوید.
  • هزینه یکپارچه: هزینه استفاده از کانتینر، به عنوان بخشی از نرخ کرایه حمل (Ocean Freight) شما محاسبه می‌شود.
• معایب (و تله بزرگ):
  • اهرم فشار خط کشتیرانی: کانتینر، دارایی ارزشمند خط کشتیرانی است. آن‌ها می‌خواهند این دارایی در سریع‌ترین زمان ممکن به چرخه حمل بازگردد.
  • تله دموراژ و دیتنشن: تمام سیستم “فری تایم” (Free Time) و هزینه‌های گزاف دموراژ و دیتنشن، دقیقاً بر اساس همین مالکیت طراحی شده است. شما برای بازگرداندن سریع “دارایی آن‌ها” جریمه می‌شوید.
  • محدودیت در دسترسی: در فصول اوج کاری یا در بنادر دورافتاده، ممکن است خط کشتیرانی با کمبود کانتینر خالی مواجه شود و نتواند به موقع کانتینر در اختیار فروشنده شما قرار دهد.

SOC (Shipper Owned Container): گزینه حرفه‌ای و کنترلی

در این روش، شما (یا فروشنده‌تان) خودتان مالک کانتینر هستید.

• فرآیند: شما یک کانتینر را می‌خرید یا (که بسیار رایج‌تر است) آن را از یک شرکت لیزینگ کانتینر برای یک دوره مشخص اجاره می‌کنید. سپس، شما فقط از خط کشتیرانی می‌خواهید که “فضای روی کشتی” (Slot) را برای حمل این “جعبه متعلق به شما” بفروشد.
• مزایا:
  • حذف کامل هزینه دیتنشن (Detention): این، مزیت طلایی SOC است. از آنجایی که کانتینر متعلق به شماست، خط کشتیرانی هیچ اهرمی برای جریمه کردن شما بابت دیر بازگرداندن آن ندارد. وقتی کانتینر از بندر خارج شد، شما می‌توانید آن را هفته‌ها یا حتی ماه‌ها در انبار خود نگه دارید تا با خیال راحت تخلیه کنید، بدون اینکه حتی یک ریال هزینه دیتنشن بپردازید.
  • تضمین در دسترس بودن: شما دیگر نگران کمبود کانتینر خالی در مبدأ نیستید.
  • کنترل کیفیت: شما می‌توانید دقیقاً نوع و کیفیت کانتینر مورد نیاز خود را انتخاب کنید (مثلاً کانتینرهای Food-Grade برای مواد غذایی یا کانتینرهای نو برای کالاهای حساس).
  • انعطاف‌پذیری فوق‌العاده: این روش برای مقاصد خاص ایده‌آل است.
• معایب:
  • پیچیدگی مدیریتی: شما باید فرآیند تهیه یا اجاره کانتینر در مبدأ را خودتان مدیریت کنید.
  • هزینه مدیریت کانتینر خالی: این بزرگترین چالش است. پس از تخلیه کالا در انبارتان در ایران، شما حالا یک جعبه فلزی خالی دارید که متعلق به شماست. چه بر سر آن می‌آید؟ شما باید آن را یا بفروشید، یا برای یک محموله صادراتی استفاده کنید، یا هزینه بازگرداندن آن به دپوی شرکت لیزینگ (که ممکن است در کشور دیگری باشد) را بپردازید.

چه زمانی استفاده از SOC یک استراتژی هوشمندانه است؟

استفاده از SOC برای حمل‌های استاندارد و ساده، معمولاً منطقی نیست. اما در سناریوهای خاص زیر، این روش یک راهکار نجات‌بخش است:

• سناریوی اول: مقاصد دشوار یا دورافتاده (Inland Destinations):
  • فرض کنید کالای شما باید به یک کشور محصور در خشکی (مانند افغانستان یا ازبکستان) برود. بازگرداندن یک کانتینر COC از کابل تا بندرعباس، یک کابوس لجستیکی و بسیار پرهزینه است. در این موارد، استفاده از SOC بسیار منطقی‌تر است. کانتینر به مقصد نهایی رفته و در همان‌جا به عنوان انبار استفاده شده یا فروخته می‌شود.
• سناریوی دوم: فرآیندهای تخلیه بسیار طولانی:
  • شما در حال واردات یک پروژه یا خط تولید هستید که تخلیه و نصب آن ممکن است هفته‌ها طول بکشد. اگر از کانتینر COC استفاده کنید، هزینه دیتنشن شما از ارزش خود کالا فراتر خواهد رفت. با SOC، شما این هزینه را به صفر می‌رسانید.
• سناریوی سوم: تبدیل کانتینر به بخشی از محصول:
  • گاهی اوقات خریدار در مقصد، خود کانتینر را نیز می‌خواهد (مثلاً برای استفاده به عنوان انبار یا کارگاه موقت). در این حالت، فروش به صورت SOC انجام می‌شود.

ارتباط SOC با دموراژ (Demurrage) چیست؟

یک نکته بسیار مهم را باید به خاطر داشت:

• SOC شما را از “دیتنشن” (Detention) (جریمه دیرکرد عودت کانتینر خالی) نجات می‌دهد.
• SOC شما را از “دموراژ” (Demurrage) (جریمه توقف کانتینر پر در محوطه بندر) نجات نمی‌دهد.

شما همچنان موظف هستید کانتینر خود را (چه SOC و چه COC) در مدت زمان مجاز رایگان بندر، از محوطه ترمینال خارج کنید. اگر این کار را نکنید، هم هزینه دموراژ (به خط کشتیرانی) و هم هزینه انبارداری (به اپراتور بندر) را پرداخت خواهید کرد.

انتخاب بین COC و SOC، یک تصمیم استراتژیک درباره کنترل در برابر راحتی است. COC راهی آسان و استاندارد است، اما شما را در گروگان قوانین و هزینه‌های خط کشتیرانی قرار می‌دهد. SOC یک راهکار پیشرفته است که پیچیدگی‌هایی دارد، اما در عوض، کنترل نهایی و سلاح حذف کامل هزینه دیتنشن را در اختیار شما قرار می‌دهد.

یک فورواردر حرفه‌ای، باید هر دو گزینه را بشناسد و بتواند بر اساس ماهیت کالا، مقصد نهایی و پیچیدگی‌های فرآیند شما، بهترین و به‌صرفه‌ترین استراتژی را به شما پیشنهاد دهد.