مجله بیکران راه دریا

ما همیشه در مورد حمل کالا در جعبه‌های فلزی استاندارد صحبت کرده‌ایم؛ کانتینرهای ۲۰ فوت و ۴۰ فوت. اما این روش، تنها بخش کوچکی از تجارت دریایی جهانی است. سوال اینجاست: چگونه میلیون‌ها تن گندم، سنگ آهن، نفت خام یا سیمان جابجا می‌شود؟ پاسخ ساده است: شما آن‌ها را در کانتینر نمی‌گذارید؛ شما کل کشتی را اجاره می‌کنید.

به دنیای “چارترینگ” (Chartering) یا اجاره کشتی خوش آمدید. این، حوزه حمل فله (Bulk Cargo) و تانکرهاست؛ یک بازی استراتژیک، پرریسک و بسیار گران‌قیمت که توسط غول‌های انرژی، معادن و شرکت‌های بازرگانی بزرگ انجام می‌شود. در این دنیا، قراردادها پیچیده‌تر، ارقام بزرگتر و مفهوم “دموراژ”، معنای واقعی و هولناک خود را نشان می‌دهد.

تفاوت اساسی: حمل کانتینری در مقابل چارترینگ

• حمل کانتینری (Liner Service): مانند سوار شدن به اتوبوس است. اتوبوس یک برنامه زمانی و یک مسیر مشخص دارد. شما (یا فورواردرتان) فقط هزینه یک “صندلی” (فضای یک کانتینر) را می‌پردازید.
• حمل چارترینگ (Charter Service): مانند دربست کرایه کردن یک تاکسی یا اجاره یک اتومبیل است. هیچ برنامه زمانی مشخصی وجود ندارد. کشتی به جایی می‌رود که شما (اجاره‌کننده) می‌خواهید و زمانی حرکت می‌کند که شما بگویید. شما دیگر فقط یک مسافر نیستید؛ شما کنترل‌کننده سفر هستید.

قرارداد اجاره کشتی، “چارتر پارتی” (Charter-Party) نامیده می‌شود و به طور کلی به دو شکل اصلی انجام می‌شود:

نوع اول: اجاره سفری (Voyage Charter) – تاکسی دربست

در این روش، شما کشتی را برای یک سفر مشخص، مثلاً “حمل ۵۰,۰۰۰ تن گندم از بندر برزیل به بندر امام خمینی (ره)”، اجاره می‌کنید.

• تقسیم هزینه‌ها: شما به عنوان اجاره‌کننده، یک مبلغ مقطوع برای کل سفر به مالک کشتی پرداخت می‌کنید که به آن “کرایه” (Freight) می‌گویند (مثلاً ۲ میلیون دلار). مالک کشتی مسئول پرداخت تمام هزینه‌های سفر، از جمله سوخت، حقوق خدمه و هزینه‌های جاری بندر است.
• تله بزرگ: “Laytime” و “Demurrage”
  • اینجاست که مفهوم دموراژ در شکل اصیل خود متولد می‌شود. در قرارداد چارتر پارتی، یک زمان بسیار دقیق و مشخص برای شما (اجاره‌کننده) جهت بارگیری در مبدأ و تخلیه در مقصد تعیین می‌شود. به این زمان مجاز، “Laytime” (زمان بارگیری/تخلیه) می‌گویند (مثلاً مجموعاً ۱۰ روز).
  • اگر شما نتوانید کالا را در این ۱۰ روز بارگیری یا تخلیه کنید (مثلاً گندم شما به موقع به بندر نرسیده یا اسکله مقصد شلوغ است)، شما باید به مالک کشتی، جریمه توقف بپردازید. این جریمه، دموراژ نام دارد.
  • تفاوت مقیاس: دموراژ در دنیای کانتینری، جریمه معطل کردن یک جعبه ۱۰۰۰ دلاری است. اما در دنیای چارترینگ، دموراژ جریمه معطل کردن یک کشتی ۱۰۰ میلیون دلاری است. این هزینه می‌تواند روزی ۳۰,۰۰۰، ۵۰,۰۰۰ یا حتی ۱۰۰,۰۰۰ دلار باشد!
• روی خوش سکه: “Dispatch” (پاداش سرعت عمل)
  • در بسیاری از قراردادهای اجاره سفری، یک بند جذاب به نام “دیسپچ” وجود دارد. اگر شما کار بارگیری و تخلیه را سریع‌تر از زمان مجاز Laytime انجام دهید (مثلاً در ۸ روز به جای ۱۰ روز)، مالک کشتی موظف است برای آن ۲ روز صرفه‌جویی شده، به شما پاداش پرداخت کند. این پاداش معمولاً نصف نرخ دموراژ است.

نوع دوم: اجاره زمانی (Time Charter) – اتومبیل اجاره‌ای با راننده

در این روش، شما کشتی را برای یک دوره زمانی مشخص (مثلاً ۶ ماه یا ۲ سال) اجاره می‌کنید و یک نرخ ثابت روزانه (مثلاً ۲۵,۰۰۰ دلار در روز) به مالک می‌پردازید.

• تقسیم هزینه‌ها: مالک کشتی همچنان مسئول تأمین خدمه و نگهداری فنی کشتی است. اما شما (اجاره‌کننده) مسئول تمام هزینه‌های عملیاتی سفر، از جمله مهم‌ترین هزینه، یعنی سوخت (Bunker)، و تمام هزینه‌های بندری هستید.
• ریسک کامل بر عهده شماست: در این سناریو، شما عملاً مانند یک شرکت کشتیرانی عمل می‌کنید. اگر کشتی به دلیل طوفان، اعتصاب در بندر، یا هر دلیل دیگری متوقف شود، شما همچنان باید آن اجاره روزانه ۲۵,۰۰۰ دلاری را بپردازید، در حالی که کشتی هیچ درآمدی برای شما تولید نمی‌کند. شما ریسک کامل بازار و عملیات را پذیرفته‌اید.

چرا این دنیا برای یک فورواردر اهمیت دارد؟

اگرچه اکثر فورواردرها در دنیای کانتینری فعالیت می‌کنند، اما فورواردرهای متخصص در حوزه “حمل فله” (Bulk Forwarding) یا “کارگزاری کشتی” (Shipbroking)، بازیگران اصلی این میدان هستند.

• آن‌ها مذاکره‌کنندگان قرارداد هستند: یک فورواردر متخصص در چارترینگ، کسی است که بهترین کشتی را با بهترین نرخ دموراژ و منصفانه‌ترین شرایط Laytime برای مشتری خود پیدا می‌کند.
• آن‌ها مدیران بحران هستند: وقتی یک کشتی در حال پرداخت روزی ۵۰,۰۰۰ دلار دموراژ است، این فورواردر است که باید با مقامات بندری، آزمایشگاه‌ها و گمرک بجنگد تا کشتی را یک ساعت زودتر آزاد کند.

دنیای چارترینگ، چهره واقعی و پرمخاطره تجارت دریایی است. در این دنیا، زمان واقعاً طلاست و هر ساعت تأخیر، می‌تواند به قیمت یک آپارتمان تمام شود. مفهومی به نام “دموراژ” که ما در دنیای کانتینری از آن واهمه داریم، در واقع نسخه کوچک‌شده و اهلی‌شده‌ای از هیولایی است که در دنیای حمل فله زندگی می‌کند. درک این مقیاس، به ما نشان می‌دهد که چرا “زمان” و “کارایی” در صنعت کشتیرانی، مفاهیمی مقدس و حیاتی هستند