در دنیای تجارت بین‌المللی، زمان یکی از منابع اصلی و تعیین‌کننده در سودآوری و رقابت‌پذیری محسوب می‌شود. در این میان، فرآیند ترخیص گمرکی به‌عنوان یکی از مراحل کلیدی واردات کالا، نقشی اساسی در سرعت ورود کالا به بازار داخلی ایفا می‌کند. هرگونه تأخیر در این مرحله می‌تواند تبعات مالی قابل‌توجهی برای واردکنندگان به همراه داشته باشد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، هزینه‌های ناشی از دموراژ است.
دموراژ، که به‌صورت هزینه‌ای روزانه بابت تأخیر در تخلیه یا ترخیص کانتینر از بنادر دریایی یا خشکی محاسبه می‌شود، پدیده‌ای است که عمدتاً در نتیجه ناهماهنگی‌ها، کمبود مستندات یا کندی فرآیندهای اداری رخ می‌دهد. این مقاله با نگاهی تحلیلی به بررسی رابطه تأخیر در ترخیص گمرکی و افزایش هزینه‌های دموراژ می‌پردازد و راهکارهایی برای پیشگیری از آن ارائه می‌دهد.
تعریف دموراژ و جایگاه آن در تجارت خارجی
دموراژ (Demurrage) در ادبیات بازرگانی بین‌الملل به هزینه‌ای اطلاق می‌شود که شرکت کشتیرانی یا مالک کانتینر بابت استفاده بیش از زمان تعیین‌شده از تجهیزات خود از صاحب کالا مطالبه می‌کند. این هزینه از زمانی محاسبه می‌شود که مهلت رایگان (Free Time) نگهداری کانتینر در بندر پایان یافته باشد و کالا همچنان ترخیص نشده باقی مانده باشد.
در برخی موارد، هزینه دموراژ علاوه بر نرخ اجاره کانتینر، شامل هزینه‌های انبارداری و جابجایی نیز می‌شود که مجموع آن می‌تواند به‌طور جدی سود حاصل از واردات را تحت‌الشعاع قرار دهد. از این رو، درک دقیق مفهوم دموراژ و عوامل ایجاد آن برای فعالان حوزه تجارت ضروری است.
فرآیند ترخیص گمرکی: مروری کوتاه
ترخیص گمرکی مجموعه‌ای از اقدامات و فرآیندهای قانونی است که طی آن، کالاهای وارداتی پس از بررسی، ارزیابی و پرداخت حقوق و عوارض قانونی، مجاز به ورود به کشور می‌شوند. این فرآیند به‌طور معمول شامل مراحل زیر است:
-
ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت
-
ارائه اسناد حمل، شامل بارنامه، فاکتور، لیست عدل‌بندی و گواهی مبدأ
-
ارزیابی کالا توسط کارشناسان گمرک
-
پرداخت حقوق ورودی و مالیات بر ارزش افزوده
-
دریافت مجوزهای لازم از سازمان‌های ذی‌ربط
-
صدور پروانه ترخیص و آزادسازی کالا
هرگونه اختلال یا تأخیر در هر یک از این مراحل می‌تواند زمان ترخیص را افزایش داده و منجر به ورود کالا به دوره دموراژ شود.
دلایل اصلی تأخیر در ترخیص کالا
۱. نقص یا ناهماهنگی در مستندات
یکی از رایج‌ترین عوامل تأخیر، عدم تطابق اطلاعات مندرج در اسناد با اطلاعات واقعی کالا یا ثبت اشتباه آن در سامانه‌های گمرکی است. این موضوع می‌تواند به بازگشت پرونده برای اصلاح، بررسی‌های مضاعف و حتی ارجاع به کمیته‌های تخصصی منجر شود.
۲. تأخیر در اخذ مجوزهای قانونی
برای برخی کالاها اخذ مجوز از سازمان‌هایی مانند سازمان ملی استاندارد، سازمان غذا و دارو، وزارت کشاورزی یا سازمان انرژی اتمی الزامی است. تأخیر در صدور این مجوزها معمولاً خارج از اختیار واردکننده بوده و به تعویق فرآیند ترخیص منجر می‌شود.
۳. مشکلات در پرداخت هزینه‌های گمرکی
در برخی موارد، مشکلات بانکی، تأخیر در تأمین ارز یا عدم هماهنگی میان پرداخت‌کننده و سازمان امور مالیاتی منجر به تأخیر در پرداخت عوارض و مالیات کالا می‌شود که این مسئله فرآیند صدور پروانه ترخیص را مختل می‌کند.
۴. ارزیابی مجدد یا دستور بررسی فیزیکی
چنانچه گمرک بر اساس ضوابط یا به تشخیص کارشناسان نیاز به بررسی فیزیکی کالا یا نمونه‌برداری داشته باشد، این امر می‌تواند منجر به توقف چندروزه کالا در محوطه گمرکی شود، خصوصاً زمانی‌که تجهیزات یا نیروی انسانی کافی در دسترس نباشد.
تحلیل اقتصادی تأثیر دموراژ بر زنجیره تأمین
افزایش هزینه تمام‌شده واردات
هزینه دموراژ مستقیماً به بهای تمام‌شده کالا اضافه می‌شود و در شرایطی می‌تواند به‌تنهایی بین ۵ تا ۱۵ درصد از کل هزینه واردات را به خود اختصاص دهد. این موضوع به‌ویژه در کالاهای حجیم و کانتینری که نیاز به فضای بزرگ‌تری دارند، نمود بیشتری دارد.
کاهش سودآوری واردکننده
در شرایط رقابتی بازار، واردکنندگان قادر به انتقال کامل هزینه‌های دموراژ به مصرف‌کننده نهایی نیستند و بخشی از آن را ناچاراً باید از حاشیه سود خود جبران کنند.
اخلال در برنامه‌ریزی تأمین و توزیع
تأخیر در ترخیص و تحویل کالا موجب عدم تطابق عرضه با تقاضا شده و می‌تواند منجر به کمبود یا افزایش غیرضروری موجودی در زنجیره تأمین گردد. این وضعیت برای شرکت‌هایی که به‌صورت Just-In-Time فعالیت می‌کنند، بسیار زیان‌بار است.
اشتباهات رایج واردکنندگان در مواجهه با ترخیص گمرکی
-
عدم بررسی دقیق مدارک قبل از ارسال
-
بی‌توجهی به تغییرات مقررات گمرکی
-
اتکا بیش‌ازحد به ترخیص‌کاران بدون نظارت
-
شروع فرآیند ثبت سفارش پس از رسیدن کالا به مرز
-
برآورد نادرست هزینه‌های جانبی از جمله دموراژ و انبارداری
راهکارهای کاهش ریسک دموراژ
-
آماده‌سازی کامل اسناد قبل از بارگیری کالا
-
برنامه‌ریزی مالی دقیق برای پرداخت به‌موقع حقوق گمرکی
-
همکاری با ترخیص‌کاران دارای صلاحیت و مجرب
-
مانیتورینگ روزانه وضعیت کالا در گمرک
-
استفاده از خدمات مشاوره حقوقی برای پیگیری مجوزها و رفع اختلافات احتمالی
-
پیگیری فعال وضعیت مجوزها از سازمان‌های صادرکننده
مطالعات موردی
مورد اول: شرکت واردکننده تجهیزات صنعتی
یک شرکت خصوصی که اقدام به واردات تجهیزات CNC از آلمان کرده بود، به دلیل تاخیر در دریافت مجوز استاندارد اجباری، با ۱۸ روز دموراژ مواجه شد. هزینه نهایی دموراژ بالغ بر ۲۴۰۰ یورو شد که بخش قابل‌توجهی از حاشیه سود واردات را از بین برد.
مورد دوم: واردات مواد اولیه غذایی
واردکننده‌ای که مواد اولیه کیک و شیرینی وارد کرده بود، به دلیل اختلاف در طبقه‌بندی تعرفه گمرکی (بین خوراکی و افزودنی شیمیایی)، مجبور به ارجاع پرونده به کمیته حل اختلاف شد. این فرآیند ۱۲ روز طول کشید و حدود ۱۲۰۰ دلار هزینه دموراژ ایجاد کرد.
جمع‌بندی
دموراژ، برخلاف آنچه در نگاه اول به نظر می‌رسد، صرفاً یک جریمه نیست بلکه نشانه‌ای از ضعف در برنامه‌ریزی، مستندسازی یا شناخت ناکافی از قوانین گمرکی است. در شرایطی که رقابت در بازارهای داخلی و بین‌المللی بسیار شدید شده، مدیریت صحیح فرآیند ترخیص و پیشگیری از دموراژ می‌تواند به‌عنوان یک مزیت رقابتی مهم تلقی شود.
واردکنندگان حرفه‌ای با شناخت دقیق از مقررات، بهره‌گیری از مشاوره تخصصی، و آمادگی کامل پیش از ورود کالا به کشور می‌توانند ریسک‌های ناشی از تأخیر و در نتیجه دموراژ را به حداقل برسانند و از این طریق، سودآوری و پایداری فعالیت اقتصادی خود را تضمین نمایند.
دیدگاهتان را بنویسید